ΑΡΧΕΓΟΝΕΣ ΜΙΝΩΙΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ

 Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη 

ΟΙ αρχέγονες θρησκευτικές δοξασίες βυθίζουν τις ρίζες τους σε ένα

μακρινό παρελθόν, τότε που ακόμα ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν είχε παρά μόνο τα στοιχειώδη εργαλεία για να παλέψει με τα αδάμαστα στοιχεία φυσικά στοιχεία. Η αδυναμία του αυτή και η στενή  εξάρτηση του από τις φυσικές δυνάμεις που δεν μπορούσε ούτε να τις εξηγήσει  μα ούτε και να τις νικήσει, τον αναγκάζουν να τις θεοποιεί αλλά όχι και να υποτάσσεται σε αυτές μοιρολατρικά. Αγωνιζόταν αδιάκοπα  για να υποτάξει ο ίδιος αυτό το ψυχρό αδιάφορο και εχθρικό πολλές φορές περιβάλλον, να κυριαρχήσει πάνω του και να απελευθερωθεί όσο μπορούσε πιο πολύ από τα δεσμά του.  Η εσωτερική τούτη  τάση του πρωτόγονου ανθρώπου συνδυασμένη με την τάση του να δίνει ανθρώπινη μορφή σε φυσικά αντικείμενα, δημιούργησαν μια στοιχειώδη θρησκευτική αντίληψη που αργότερα εξελίχθηκε σε θεογονία. Πένθος και φόβος βαραίνει την αρχέγονη ψυχή το φθινόπωρο με το νεκρώσιμο ψυχορράγημα της φύσης. Κι ο φόβος αυτός δυναμώνει περισσότερο το χειμώνα. Βροχές  ραβδίζουν τη γη  κι οι παγετώνες σαν αλλόκοτη και βαριά ταφόπετρα σκεπάζουν η φύση. Περιδεής ο απώτατος πρόγονος αντικρίζει την φύση «νεκρή». Νεκρά  τα δένδρα, οι καρποί, η βλάστηση.. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης δοκιμάζεται καθώς το αναστάσιμο φως της άνοιξης λαμποκοπά απ΄ άκρη ως άκρη. Από τις γενοβόλες μήτρες της γης ξαναγεννιέται η βλάστηση και οι χυμοί των δένδρων σαρκώνονται καθώς ξαναγεννιέται η φύση. Το δοκιμασμένο και τρομαγμένο ένστικτο συνέρχεται κι αρχέγονος μινωικός νους καταγράφει: Η φύση γεννιέται και πεθαίνει. Και η αφελής ποιητική αντίληψη  το αντικείμενο το υποκειμενοποιεί και το προσωποποιεί προσδίδοντας του τις απαραίτητες από τα πράγματα υπερφυσικές του δυνάμεις.  Και προκύπτει έτσι ο θεός που πεθαίνει και ξαναγεννιέται. Ο πρώτος θεός!  Λογικά όμως χρειάζεται και μια μητέρα για να τον γεννά. Και ποια άλλη μπορεί να είναι τούτη η μητέρα από την απέραντη και μυστική δύναμη τούτης της  φύσης;  Και προκύπτει έτσι η δεύτερη προσωποποίηση του θείου: «Η Μεγάλη Μητέρα»

Την Μεγάλη Μητέρα του μινωικού θρησκευτικού συστήματος την παρασταίνουν με δύο μορφές. Την μορφή της «κουροτρόφου» και την μορφή της συζύγου του νεαρού θεού που πεθαίνει και ξαναγεννιέται. Η Μεγάλη Μητέρα λέγεται και «Ορεία Μήτηρ» και «Πότνια Θηρών»

Οι ονομασίες αυτές της δίνονται όταν  την αντιλαμβάνονται σαν ανάσα ων βουνών (ορέων- ορεία) και των δασών. Η Ορεία Μήτηρ εικονίζεται ανάμεσα σε λιοντάρια κι επίσης είναι θεά του ιερού δένδρου και θεά των φιδιών. Ο θεός γιος  της Μεγάλης Μητέρας και σύζυγος της λέγεται Βελχανός όνομα το οποία προφανώς τον συνδέει  με την ιδιότητα του να ξαναγεννάει την φύση. Άλλες προσωποποιήσεις του θείου είναι η Δίκτυνα, η Βριτομάρτυς και η Αριάδνη.

Αυτοί είναι οι αρχαιότεροι θεοί του πρωτομινωικού πανθέου. Πολύ αργότερα παρουσιάζεται ο «Ζευς ο Βελχανός», η Ήρα, η Ποτνία Αθηνά και ο Ποσειδών. Η θεότητα της πρωτομινωικής εποχής Δίκτυνα, καθώς προκύπτει από την ετυμολογία, συνδέεται με το γνωστό βουνό της Μεγαλονήσου, τη Δίκτη.  Ποιες θεϊκές αρμοδιότητες τώρα είχε προσδιορίσει η ανθρωπομορφική αντίληψη της εποχής στη συγκεκριμένη θεά, δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία προς πληροφόρηση. Πιθανολογείται μόνο πως είχε κάποιες αρμοδιότητες σχετικές με τις ιδιότητες του βουνού, την θύελλα, τον κεραυνό, και τους ανέμους.

Η Βριτομάρτυς είναι μάλλον νεαρή θεά και πιθανόν να έχει αρμοδιότητες σχετικές  με τις παρθένες κοπέλες. Αυτό εικάζεται από το όνομα της: Βριτό-μάρτυς= Γλυκιά παρθένος.

Χαραχτηριστικό της μινωικής θρησκείας αποτελεί η αριθμητική και δυναμική υπεροχή των θηλυκών θεοτήτων. Εκτός από τον Βελχανό ή Υάκινθο, οι υπόλοιποι θεοί   είναι γυναίκες γεγονός που οφείλεται στο ότι π πανάρχαιος μινωικός κόσμος ήταν πιο κοντά  στη γυναικοκρατική- μητριαρχική φύση και οι θεοί αποτελούσαν κατάλοιπα της φάσης αυτής.

Στην μινωική Κρήτη τώρα δεν υπήρξαν  ναοί για την λατρεία των θεών ούτε και υπήρξε ποτέ ιερατείο πολύπλοκο, πολυάριθμο και πανίσχυρο όπως στις άλλες αρχαίες ανατολικές χώρες.  Οι λατρευτικοί τόποι στην Κρήτη, σύμφωνα μα την αντίληψη των Κρητικών,  ήταν σπηλιές και βουνοκορφές κατάλληλες από την φύση τους για να γίνονται τόποι λατρείας καθώς επίσης και μικρά σπιτικά ιερά.

Εκτός από τις σπηλιές , τα  βουνά  επίσης αποτελούσαν κι αυτά τόπο λατρείας στις κορυφές τους

Άλλοι  τόποι λατρευτικού χαραχτήρα ήταν ακόμα οι «ιερές δεξαμενές» ή «καθαρτήριοι χώροι» Όλοι αυτοί οι ιεροί τόποι  όμως ήταν ιδιωτικοί για να εξυπηρετούν  τις  θρησκευτικές ανάγκες της κάθε οικογένειας.

Μεταγενέστερα, στην τελευταία φάση της Μινωικής εποχής, έχουμε και ιερούς τόπους κοινοτικής θρησκευτικής χρήσεως όπου οι Κρητικοί της μακρινής εκείνης εποχής ασκούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα