Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη
«Εκεί ήσαν κάμποι με βουνά, και δάση και πηγάδια,
δέντρα μ' ανθούς και με καρπούς και δροσερά λιβάδια, μετόχια με πολλούς βοσκούς
κι αρίφνητα κουράδια...»
Βιτσέντζος Κορνάρος
Πρόλογος
Λόγια με περίσσια ποιητική αιδώ -«τα περιγιάλια
ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο, γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κι εις τα νερά
εγροικάτο, που ωστόσο δεν διαφέρουν διόλου απ' την πραγματικότητα- τα λόγια που
περιγράφει τον τόπο της γέννησης του ο ποιητής του «Ερωτόκριτου», ένας
από τους πιο περίτρανους ποιητές που ανάστησε η Κρήτη, και του οποίου το όνομα
έχει απομείνει ολοζώντανο μετά από τόσους αιώνες παίρνοντας σχεδόν διαστάσεις
θρύλου.
Άλλο γέννημα της πάλι, ο άνθρωπος που με το έργο του την
έκαμε γνωστή και την δόξασε σ' ολόκληρο τον κόσμο, ο Νίκος Καζαντζάκης, μιλεί
για τον τόπο του με δυο κουβέντες λιτές, όπως λιτή ήταν και η ζωή του- που
ωστόσο κλείνουν μέσα τους την πεμπτουσία κάθε μεγαλύτερης που θα μπορούσε να
ειπωθεί για την Κρήτη:
«Χαράς στα μάτια αδερφέ που θ' αξιωθούν στο πέλαγος να την
δούνε!»
Ένας άλλος πάλι, σύγχρονος τούτη την φορά ποιητής, ο Κωστής
Φραγκούλης, στολίζει το κεφάλι της κόρης του Αιγαίου με τα λόγια του « έχει τον
ουρανό σκεπή, χάμαι στη γη θεμέλια, κολώνες τη ριζοβουνιά, τσι στεφανιές
καμάρες, τσι πέτρες Άγια Τράπεζα στασίδια τα χαράκια...» που σημαίνει πως στα
δικά του τα μάτια η Κρήτη είναι τόπος ιερός, εκκλησιά της φύσης λειτουργημένη,
ναός που είχε την τύχη να δεχτεί όλες τις ευλογίες του σύμπαντος.
Είναι ωστόσο αλήθεια όλα όσα γράφουν γι' αυτήν οι άνθρωποι
που γεννήθηκαν στο χώμα της κι ανάπνευσαν τον αέρα της, ή μήπως τα βλέπουν έτσι
επειδή την κοιτούν με τα μάτια της καρδιάς, όπως ασφαλώς και κάθε άνθρωπος τον
δικό του τον τόπο;
Μπορεί πράγματι να μιλά για ιδιαιτερότητα, να υπερηφανεύεται
για πρωτιά, το νησί που τα χώματα του επέλεξε κάποτε να γεννηθεί ο πατέρας των
θεών και των ανθρώπων ο Δίας;
Ας το διαπιστώσει ο καθένας μόνος του διαβάζοντας την
ιστορία της που υπάρχει γραμμένη στους θρύλους και στις παραδόσεις της,
στα όρη, στα φαράγγια και στις κοιλάδες της τις απροσκύνητες, και η οποία
ξεκινά μετο χάραμα του κόσμου, τότε ακόμα που ο άνθρωπος δεν είχε μολύβι
και χαρτί στα χέρια του.
Μυθολογία
Αρκετοί αρχαίοι μύθοι αναφέρονται στην Κρήτη. Σύμφωνα με
έναν η Μητέρα Γη αναδύθηκε από το χάος και γέννησε τον Ουρανό καθώς κοιμόταν. Ο
Ουρανός γέννησε τα δικά του παιδιά, τους επτά Τιτάνες. Ο μικρότερος απ' αυτούς,
ο Κρόνος παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα. Υπήρχε προφητεία από τη Μητέρα Γη και
τον Ουρανό ότι ένας από τους γιους του Κρόνου θα τον εκθρόνιζε, γι αυτό ο
Κρόνος κάθε χρόνο κατάπινε ολόκληρα τα παιδιά που η Ρέα γεννούσε, όπως την
Εστία, τη Δήμητρα, την Ήρα, τον Άδη και τον Ποσειδώνα. Όταν η Ρέα γέννησε το
Δία, η Μητέρα Γη τον έκρυψε στο Δικταίο Άντρο στο οροπέδιο του Λασιθίου στην
Κρήτη. Ο Κρόνος πίστεψε ότι είχε καταπιεί το Δία ενώ στην πραγματικότητα είχε
καταπιεί μία πέτρα που του είχε δώσει η Ρέα. Ο Δίας ανατράφηκε από τη νύμφη
Αδράστεια, την αδελφή της Ιώ και το γάλα μίας νύμφης- κατσίκας, της Αμάλθειας,
ενώ οι Κουρίτες χτύπαγαν τα δόρατα στις ασπίδες τους για να καλύψουν τα κλάματα
του μωρού.
Ο Δίας μεγάλωσε ανάμεσα σε βοσκούς στο όρος Ίδη, μέσα σε μια
σπηλιά, το Ιδαίο Άντρο του οροπεδίου Νίδα του Ρεθύμνου. Όταν μεγάλωσε πλησίασε
τη Ρέα και με τη βοήθειά της έκαναν τον Κρόνο να πιεί ένα δηλητηριώδες ηδύποτο
και από το στόμα του βγήκαν ένα-ένα όλα τα αδέρφια του Δία. Αυτός τους οδήγησε
σε ένα πόλεμο κατά των Τιτάνων από τον οποίο βγήκε νικητής.Ο προηγούμενος μύθος
μοιάζει να ξεπηδά από τα βάθη των αρχαίων χρόνων. Η αμιγής Κρητική παράδοση
παρουσιάζει το Δία να γεννιέται και να πεθαίνει κάθε χρόνο, αντίθετα με τους
άλλους Έλληνες που θεωρούσαν το Δία αθάνατο. Η εικόνα του κεφαλιού του
πεθαμένου Δία είναι αποτυπωμένη ανάγλυφα στην πλαγιά ενός λόφου πίσω από το
Ηράκλειο (Γιούχτας) και φαίνεται από μεγάλη απόσταση όπως πλησιάζει κάποιος την
πόλη. Ο μύθος του θανάτου του Δία αποτελεί συνέχεια κι εξέλιξη της πίστης των
αρχαίων Μινωιτών για τη θεά της φυσικής ευφορίας που πέθαινε κι αναγεννιόταν
κάθε χρόνο.
Κάποια από τα ονόματα της Κρήτης κατά την μυθολογία είναι:
Αερία, για το εύκρατο κλίμα της, Δολιχή, από το στενόμακρο
σχήμα της, Ιδαίο, από το όνομα της νύμφης Ιδαίας ή από το όνομα του Ψηλορείτη
Ίδη, Κουρήτης, ως χώρα των Κουρητών, Μακαρόνησος, ως χώρα ευτυχισμένων
ανθρώπων, Τελχινία, από τους δαίμονες της μεταλλουργίας, Τελχίνες αφού οι
κάτοικοι ήταν άριστοι στην τέχνη του μετάλλου.
Η λέξη «Κρήτη» πιθανώς προέρχεται από μια μορφή της
Ελληνικής λέξης Κραταιά που σημαίνει «δυνατή» ή «ισχυρή θεότητα».
Μετά το θάνατο του Αστερία το θρόνο της Κρήτης ανέλαβε ο
Μίνωας ο οποίος κυβέρνησε την Κρήτη πολλά χρόνια από τα παλάτια του στην Κνωσό.
Η Κρήτη ήταν δυνατή και πλούσια κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του και ο στόλος
της κυριαρχούσε στη Μεσόγειο φέρνοντας πλούτο και ευημερία μέσω του εμπορίου
στο νησί. Ο Μίνωας είχε τη φήμη δίκαιου ανθρώπου. Ο αδελφός του Ραδάμανθος που
παρέμεινε στην Κρήτη και έζησε ειρηνικά μαζί του είχε κι αυτός τη φήμη του
δίκαιου νομοθέτη, ο οποίος κυβέρνησε την Κρήτη εξίσου καλά όσο και τα νησιά της
Μικράς Ασίας, τα οποία οικειοθελώς υιοθέτησαν τον κώδικα δικαιοσύνης του. Κάθε
ένατο χρόνο ο Ραδάμανθος και ο Μίνωας επισκέπτονταν τη σπηλιά του Δία και
έπαιρναν ένα νέο σύνολο νόμων.Ο Κρητικός πολιτισμός ονομάστηκε Μινωικός από τον
Άρθουρ Έβανς που ανάσκαψε την Κνωσό. Είναι πιθανό η λέξη «Μίνωες» να ήταν
βασιλικός τίτλος μίας δυναστείας που κυβέρνησε την Κρήτη και όχι όνομα ατόμου.
Η ειρηνική αποδοχή του νόμου της Κρήτης από τους κατοίκους
της Μικράς Ασίας αποτελεί απόδειξη για την επέκταση του Κρητικού πολιτισμού σ'
ολόκληρο το Αιγαίο και τη Μικρά Ασία, όπου οι Κρητικοί έχτισαν την πόλη της
Μίλατου. Ο μύθος λέει ότι μία ακόμα πόλη με το όνομα Μίλατος χτίστηκε από τους
Κρήτες στην Ιρλανδία.
Νεολιθική περίοδος 6000- 2600π.χ.
Πέρα από την μυθολογία οι ανασκαφές που έγιναν και γίνονται
στο νησί είναι αυτές που μας πληροφορούν για την ιστορία στα αρχαία χρόνια. Τα
παλαιότερα στοιχεία των πρώτων κατοίκων είναι αυτά της Κνωσού, όπου ο
Άγγλος αρχαιολόγος Έβανς ανακάλυψε το 1900 ολόκληρο νεολιθικό συνοικισμό κάτω
από τις αυλές του Μινωικού ανακτόρου. Από τον Έβανς βρέθηκε παλαιότατος
προκεραμικός οικισμός που χρονολογείται στο τέλος της 7ης χιλιετίας. Τα
ευρήματα γίνονται ολοένα και πιο εμφανή και έχουμε την Αρχαιότερη Νεολιθική της
Κνωσού. Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού πιστεύεται ότι προήλθαν από την
ηπειρωτική Ελλάδα. Ο άνθρωπος εκείνης της εποχής ζούσε σε πέτρινες καλύβες και
η τροφή του προερχόταν από το κυνήγι, το ψάρεμα και κάποιου είδους γεωργία. Στη
νεολιθική εποχή παρουσιάζεται και η πρώτη μορφή τέχνης όπου με τα κόκαλα από τα
ζώα που έτρωγε ο άνθρωπος κατασκεύαζε εργαλεία και στολίδια. Ακόμη έχουμε την
επεξεργασία του πυλού χωρίς όμως την χρησιμοποίηση του κεραμικού τροχού.
Προανακτορική περίοδος (2600-1900 π.Χ.)
Με την επέκταση της χρήσης του χαλκού αυξήθηκε σημαντικά ο
πληθυσμός του νησιού και άρχισαν οι εμπορικές επαφές με τις γειτονικές περιοχές
της Μικράς Ασίας, των Κυκλάδων και της Αιγύπτου. Η γεωγραφική θέση, το εύφορο
έδαφος και η μακραίωνη περίοδος ειρήνης που είχε προηγηθεί, ευνόησαν την
ανάπτυξη ενός λαμπρού πολιτισμού που φτάνει σε ακμή στις αμέσως επόμενες περιόδους.
Η Προανακτορική Εποχή διακρίνεται σε τρεις φάσεις. Σύμφωνα με τους μελετητές, η
χρονολόγηση των περιόδων της βασίζεται στην αιγυπτιακή χρονολόγηση, που γίνεται
με βάση τις δυναστείες, αποτέλεσμα των εμπορικών επαφών της Κρήτης με την
Αίγυπτο. Στην πρώτη φάση, η χρήση του χαλκού δεν είχε πλήρως αντικαταστήσει τα
λίθινα και πήλινα εργαλεία και η επικοινωνία με τις γύρω περιοχές ήταν σχετικά
περιορισμένη. Κατά τη δεύτερη φάση, αναπτύχθηκε σημαντικά η αλιεία, η γεωργία,
η ναυτιλία και το εμπόριο για την προμήθεια κασσίτερου, απαραίτητου συστατικού
για την κατασκευή του μπρούντζου. Μεταξύ των οικισμών του νησιού διακρίθηκαν
κάποιες πόλεις, χτισμένες σε στρατηγικές θέσεις, που παρουσίασαν μεγάλη
οικονομική ανάπτυξη. Στην περιοχή της Μεσαράς και των Αρχάνων έχουν εντοπιστεί
θολωτοί τάφοι εκείνης της εποχής που δίνουν πλήθος πληροφοριών για τις
λατρευτικές συνήθειες των ανθρώπων και τον πολιτισμό τους. Μεταξύ των
αρχαιολογικών ευρημάτων υπάρχουν όπλα, εργαλεία και κοσμήματα. Τέλος, στην
τρίτη φάση της Προανακτορικής Εποχής, βελτιώθηκε σημαντικά η τεχνική κατασκευής
και όλο και περισσότερο άρχισαν να χρησιμοποιούνται νέα υλικά όπως πολύτιμοι
λίθοι, ελεφαντόδοντο από την Αίγυπτο και χρυσός. Σημαντικά καλλιτεχνικά
δείγματα της εποχής αποτελούν οι ποικίλες σφραγίδες που έχουν ανευρεθεί και
αποτελούν πραγματικά κομψοτεχνήματα.
Παλαιοανακτορική περίδος (1900-1700 π.Χ.)
Το 1900 π. Χ. άρχισαν να χτίζονται στην Κρήτη τα πρώτα
ανάκτορα, αποτέλεσμα της μεγάλης ανάπτυξης που γνώριζε το νησί. Σύμφωνα με τις
αρχαιολογικές ανασκαφές, σ' εκείνη την εποχή χρονολογείται το ανάκτορο της
Κνωσού, το μεγαλύτερο πάνω στο νησί, καθώς και τα ανάκτορα της Φαιστού, των
Μαλίων και της Κάτω Ζάκρου. Τα διαμερίσματά τους εντυπωσιάζουν ακόμα και
σήμερα με τον αριθμό και την πλούσια διακόσμηση τους, γεγονός που ενισχύει την
άποψη ότι ο Μινωικός πολιτισμός ήταν ένας από τους λαμπρότερους και πλουσιότερους
της Ελλάδας. Επίσης, στην ίδια εποχή χρονολογούνται τα ευρήματα από το
Μοναστηράκι Ρεθύμνου, τα Χανιά και τις Αρχάνες. Γύρω από τα ανάκτορα έχουν
εντοπιστεί οικισμοί, με οργανωμένο ρυμοτομικό, αποχετευτικό και υδρευτικό
σύστημα και πλήθος αντικειμένων καθημερινής χρήσης με μεγάλη ιστορική σημασία.
Το πιο σημαντικό εύρημα της εποχής είναι ο περίφημος δίσκος της Φαιστού
(1700-1600 π.Χ.), που αποτελεί μοναδικό δείγμα ιερογλυφικής γραφής και
εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου. Η οικονομία στηριζόταν στη
γεωργία και το εμπόριο, που γνώρισε πολύ μεγάλη ανάπτυξη, γεγονός που
ενισχύεται από την ανεύρεση αντικειμένων κρητικής προέλευσης στην Αίγυπτο και
την Κύπρο. Το τέλος της Παλαιοανακτορικής Εποχής σημαδεύεται από ισχυρό σεισμό
που έγινε το 1700 π.Χ. και προκάλεσε τη καταστροφή των περισσοτέρων ανακτόρων.
Νεοανακτορική περίοδος (1700- 1450 π.Χ.)
Αν και ο σεισμός του 1700 π. Χ. προκάλεσε μεγάλες
καταστροφές, τα ανάκτορα ανοικοδομήθηκαν και εγκαινιάστηκε η νεοανακτορική
εποχή, η περίοδος ακμής του μινωικού πολιτισμού. Τα ανάκτορα αποτελούσαν το
κέντρο της οικονομικής, κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής. Η μεγαλοπρέπεια των
διαμερισμάτων τους, ο πλούτος και το μέγεθος τους που φτάνει και τα 22.000 τ.
μ. εντυπωσιάζουν ακόμα και σήμερα τους επισκέπτες. Γύρω τους υπήρχαν κι άλλα
οικοδομήματα, βοηθητικοί χώροι, επαύλεις αξιωματούχων, εμπόρων και ιερέων,
εργαστήρια και κατοικίες. Το πλήθος των αρχαιολογικών ευρημάτων δίνουν πολλές
πληροφορίες για τον τρόπο οργάνωσης της οικονομίας και της καθημερινής ζωής,
που διέφερε από πόλη σε πόλη. Οι άνθρωποι ασχολούνταν κυρίως με τη ναυτιλία και
το εμπόριο κρασιού και αρωματικών ελαίων, και δευτερευόντως με τη γεωργία, την
υφαντική και τη κεραμική. Το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής ζωής
συγκεντρωνόταν στα λιμάνια της Αμνισού, των Αγίων Θεοδώρων, των Μαλίων, της
Φαιστού και της Αγίας Τριάδας, ενώ τα αγαθά μεταφέρονταν από τη μια πόλη στην
άλλη μέσω ενός πολύ καλά οργανωμένου οδικού δικτύου. Έτσι αναδείχθηκε η τάξη
των εμπόρων, των βιοτεχνών και των ιερέων, με κορυφαίο το βασιλιά, που
λατρευόταν ως Αρχιερέας μαζί με τη θεά της γονιμότητας. Οι θολωτοί τάφοι που
έχουν εντοπιστεί και τοποθετούνται χρονικά σ' αυτή την εποχή, μας δίνουν πλήθος
πληροφοριών για τις ενταφιακές και λατρευτικές συνήθειες των ανθρώπων. Σίγουρα δεν
θα μπορούσε να υστερεί η καλλιτεχνική παραγωγή, με υπέροχα δείγματα
μικροπλαστικής, λιθοτεχνίας, ζωγραφικής, μικροτεχνίας, αγγειογραφίας,
χρυσοχοΐας και σφραγιδογλυφίας. Τέλος, απεικονίσεις της καθημερινής ζωής πάνω
σε αγγεία και τοιχογραφίες αποδεικνύουν τον εξέχοντα ρόλο που είχε η γυναίκα
στη μινωική κοινωνία. Όπως ήταν αναμενόμενο η μεγάλη άνθηση του μινωικού
πολιτισμού δεν άφησε αδιάφορη την υπόλοιπη Ελλάδα και τις αποικίες της Κρήτης.
Ο λαμπρός Μινωικός Πολιτισμός καταστράφηκε μετά από την έκρηξη του ηφαιστείου
της Θήρας και τους μετασεισμούς που την ακολούθησαν και οι οποίοι προκάλεσαν
ψηλά παλιρροιακά κύματα που παρέσυραν ότι έβρισκαν μπροστά τους, ενώ την ίδια
στιγμή μεγάλες πυρκαγιές ολοκλήρωναν την καταστροφή.
Μετανακτορική περίοδος 1450-1100 π. Χ.
Οι Αχαιοί, εκμεταλλευόμενοι την καταστροφή του μινωικού
πολιτισμού, κατέλαβαν την Κνωσό και εδραίωσαν εκεί μια ισχυρή Αχαϊκή δυναστεία.
Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανασκαφές που έφεραν στο φως πινακίδες της
μυκηναϊκής γραφής Γραμμικής Β, οι Αχαιοί κατάφεραν σύντομα να ελέγξουν όλο το
νησί. Αν και η κοινωνία συνέχισε να στηρίζεται στο εμπόριο και τις ανταλλαγές
με τις γειτονικές περιοχές της Αιγύπτου και της Μικράς Ασίας, η αλλαγή ήταν
φανερή στην τέχνη και την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Όλα τα αντικείμενα
κεραμικής, χαλκουργίας, χρυσοχοΐας και πλαστικής πιστοποιούν τη συνύπαρξη και
αλληλεπίδραση των δύο πληθυσμιακών στοιχείων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το
1380 π. Χ. σημειώθηκε νέος ισχυρός σεισμός που διέλυσε και τα τελευταία
δείγματα του μινωικού πολιτισμού. Τότε καταστράφηκε και το ανάκτορο της Κνωσού.
Ωστόσο μια άλλη εκδοχή δέχεται ότι καταστράφηκε μετά από σφοδρή σύγκρουση των
Αχαιών της ηπειρωτικής Ελλάδας με αυτούς της Κρήτης. Μετά και από αυτήν τη
θεομηνία οι νέοι κατακτητές ισχυροποιήθηκαν περισσότερο, διατήρησαν το πλούτο
των προκατόχων τους, αλλά δεν κατάφεραν να συνεχίσουν τη μεγάλη πολιτιστική
τους παράδοση. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι το 1200 π. Χ. η Κρήτη είχε ισχυρό
στόλο που επιδίδετο σε πειρατικές επιδρομές στην ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, με
την είσοδο στον 11ο αι. άρχισε η αντίστροφη μέτρηση που επέτρεψε στα ευρωπαϊκά
φύλα να κατέβουν από το βορρά και να φτάσουν μέχρι και την Κρήτη.
Πρωτογεωμετρική περίοδος 1100-900 π. Χ
Τον 11ο αι. π.Χ. η Ελλάδα άρχισε να κατακλύζεται από Αχαιούς
και Δωριείς που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της και φτάνουν μέχρι και την
Κρήτη. Οι κάτοικοι του νησιού, γνωστοί και ως Ετεοκρήτες, κατέφυγαν στις πιο
απρόσιτες περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης και έχτισαν νέους
οικισμούς, όπως ο οικισμός στο Καρφί Λασιθίου και στην Πραισό, προσπαθώντας να
διατηρήσουν αναλλοίωτα τη γλώσσα, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Οι νέοι
κατακτητές έφεραν στο νησί τη γενικευμένη χρήση του σιδήρου, που τώρα πια
χρησιμοποιείται και για την κατασκευή εργαλείων, όπλων και διακοσμητικών
αντικειμένων και μια σειρά καινούργιων εθίμων, όπως το κάψιμο των νεκρών.
Γεωμετρική και αρχαϊκή περίοδος 900 - 500 π.Χ.
Από το 900 π. Χ. και μετά, με την επικράτηση των Δωριέων
στην Κρήτη, η πολιτική ζωή διαμορφώνεται με βάση το ολιγαρχικό πολίτευμα.
Συγκροτούνται πάνω από 100 πόλεις-κράτη, με κυριότερες τη Γόρτυνα, τη Φαιστό,
την Κνωσό, την Τύλισο, τη Λύττο, τη Ριζηνία, τη Χερσόνησο, τη Λάππα, τη Λισσό,
τη Τάρρα, τη Μίλατο, την Ιεράπυτνα, την Κυδωνία, την Ίτανο, τη Σητεία, την
Πραισό και την Ολούντα. Η κοινωνία χωρίστηκε σε τρεις τάξεις, τους Περίοικους,
που είχαν ελάχιστα πολιτικά δικαιώματα αλλά κατείχαν γη και μπορούσαν να ασχοληθούν
με το εμπόριο, τους Μινωίτες, που δούλευαν σαν δούλοι για τη κατασκευή των
δημόσιων έργων και τους Αφαμιώτες ή Κλαρώτες, που έγιναν προσωπικοί δούλοι των
Δωριέων και προορίζονταν για σκληρές αγροτικές εργασίες. Στο χώρο των γραμμάτων
και των τεχνών ήταν έντονη η επίδραση του δωρικού, αλλά και του ανατολικού
στοιχείου, που φαίνεται στα αντικείμενα χρυσοχοΐας, αγγειογραφίας, πλαστικής,
μικροπλαστικής και μεταλλουργείας. Ο γλύπτης Δαίδαλος εγκαινιάζει μια
καινούργια τεχνοτροπία στην πλαστική που ονομάζεται «Δαιδαλικός» ρυθμός. Πλήθος
αρχαιολογικών ευρημάτων του ρυθμού αυτού εκτίθενται στα μουσεία της Κρήτης.
Καθ' όλη τη διάρκεια του 7ου αι. π. Χ., η Κρήτη αποτέλεσε το κέντρο της
πολιτιστικής και καλλιτεχνικής ζωής της Ελλάδας. Ωστόσο, ο επόμενος αιώνας έφερε
τις συνεχείς προστριβές μεταξύ των κρητικών πόλεων και τις καταστροφικές
εισβολές εχθρών από την ηπειρωτική Ελλάδα και την Ασία. Η ζωή όμως παρέμεινε
οργανωμένη με βάση το αυστηρό σπαρτιάτικο πρότυπο, γεγονός που αποδεικνύεται
και από το περιεχόμενο των νόμων της Γόρτυνας, (5ου αι. π. Χ.) που
ανακαλύφθηκαν στις ανασκαφές της ομώνυμης αρχαίας πόλης.
Κλασική και ελληνιστική περίοδος 500-67π.Χ.
Καθ' όλη τη διάρκεια της κλασικής περιόδου, όταν οι πόλεις
της ηπειρωτικής Ελλάδας συγκρούονταν συνεχώς μεταξύ τους, η Κρήτη παρέμεινε στο
παρασκήνιο και δεν αναμείχθηκε ούτε στους Περσικούς, ούτε στον Πελοποννησιακό
Πόλεμο. Όταν η κυριαρχία των Μακεδόνων εγκαινίασε την ελληνιστική περίοδο, οι
Κρήτες, προσπαθώντας να κερδίσουν την εύνοια των ισχυρών, ανακήρυξαν τον
Φίλιππο Ε' (217-216 π. Χ.) προστάτη του νησιού. Ωστόσο, ούτε αυτό ήταν αρκετό
για να σταματήσουν οι μεταξύ τους διαμάχες. Την εικόνα διάλυσης που έδινε το
νησί επωφελήθηκαν οι πειρατές της Κιλικίας που κυριαρχούσαν στην ανατολική
Μεσόγειο. Ξεκινώντας από τη Κρήτη εκστράτευσαν εναντίον της ρωμαϊκής πόλης
Όστιας τον 2ο αι. π. Χ. γεγονός που έδωσε στη Ρώμη την αφορμή για να επέμβει
στα πολιτικά πράγματα του νησιού. Μετά από μια αποτυχημένη εκστρατεία του
Μάρκου Αντώνιου, το 71 π. Χ. , που στοίχησε το θάνατο όλων των αιχμαλώτων, το
69 π. Χ. ο ύπατος Κόιντο Καικίλιο Μέτελλο εκστράτευσε εκ νέου εναντίον της
Κρήτης και μετά από σκληρό αγώνα, δυο χρόνων κατάφερε να την υποδουλώσει το 67
π.Χ.
Ρωμαϊκή περίοδος (67 π.Χ. – 330 μ.Χ.)
Οι Ρωμαίοι, οι οποίοι προέρχονταν από τους αρχαίους
λαούς της Ιταλικής Χερσονήσου, δηλαδή τους Λατίνους, ήταν λαός πολεμοχαρής με
κοσμοκρατορικές βλέψεις από την αρχή της ιστορίας τους. Αφού λοιπόν
κατάφεραν πρώτα να επιβληθούν σε άλλες αρχαίες Ιταλικές φυλές, υπέταξαν κατ'
αρχήν τις Ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας που τότε λέγονταν Μεγάλη Ελλάδα,
κι ύστερα στράφηκαν εναντίον της Καρχηδόνας στην Βόρεια Αφρική και την
υπέταξαν, Μετά στράφηκαν εναντίον της Ελλάδος που δυστυχώς μετά από πεισματική
αντίσταση δεν άντεξε και υπέκυψε το 146 μ. Χ.
Μοναδικό ελεύθερο κομμάτι της ακόμα ήταν η Κρήτη που
λόγω της γεωγραφικής της θέσης είχε γίνει «πόθος» της
Ρώμης από πολύ νωρίς, κι έτσι, μετά την εξασθένηση που είχε υποστεί αλυσοδέθηκε
κι αυτή τελικά από τον Ρωμαϊκό κυκλώνα.
Μοναδική πόλις που δεν γνώρισε σκλαβιά ήταν η Γόρτυνα και
τούτο γιατί κράτησε φιλορωμαϊκή στάση κι οι Ρωμαίοι για να την ανταμείψουν την
έκαναν πρωτεύουσα της Κρήτης με ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες γι' αυτήν και δίχως
να επιβάλλουν στους Γορτύνιους τους δικούς τους νόμους και τις βαριές
φορολογίες που είχαν επιβληθεί στους υπόλοιπους.
Απομεινάρια από αυτή την λαμπρή, για την Γόρτυνα εποχή,
είναι τα ερείπια που βλέπουμε σήμερα να καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση γύρω της.
Σε γενικές γραμμές πάντως η πολιτική των Ρωμαίων στην Κρήτη
διέφερε από αυτήν που κρατούσαν στις υπόλοιπες κατακτημένες περιοχές τους.
Δεν επιχειρούσαν τον εκλατινισμό των κατοίκων της, δεν
επενέβαιναν στην τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ πολλά οικοδομήματα,
ωδεία, ναοί, στάδια, λουτρά κ.λ.π. εκτός από την Γόρτυνα,
χτίστηκαν και σε πολλές άλλες πόλεις του νησιού.
Ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα που συνέβησαν στην Κρήτη
την εποχή των Ρωμαίων ήταν και ο εκχριστιανισμός των κατοίκων της από τον
Απόστολο Παύλο. Αυτός κατόπιν ανέθεσε στον πιστό του μαθητή Τίτο, ο οποίος
σημειωτέον ήταν Κρητικής καταγωγής, να ιδρύσει στο νησί την πρώτη χριστιανική
εκκλησία. Οι διωγμοί όμως που άρχισαν να γίνονται εις βάρος των πρώτων χριστιανών
από τους Ρωμαίους, οι οποίοι βλέποντας ότι με την καινούργια θρησκεία του
Ναζωραίου όλο και περισσότερο έχαναν έδαφος, ήταν φυσικό ότι θα έφτανε και στην
Κρήτη.
'Ένας από αυτούς τους διωγμούς που έγιναν επί
αυτοκράτορος Δεκίου το 25μ. Χ. στάθηκε αφορμή να μαρτυρήσουν οι Άγιοι
Δέκα στην τοποθεσία Αυλώνιο της Γόρτυνας και που σήμερα υπάρχει το
ομώνυμο χωριό που προς τιμή τους μετονομάστηκε έτσι.
Ένα άλλο επίσης σημαντικό γεγονός της εποχής
εκείνης είναι οι μεγάλοι σεισμοί που κατέστρεψαν την Κνωσό και τις άλλες
Κρητικές πόλεις.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
